Vasiyet: Bir malı veya menfaati, ölümden sonraya bağlı olarak, bir şahsa veya hayır cihetine, meccanen (teberru yolu ile) temlik etmektir. Vasiyet, kitap ve sünnetle sabit olan meşru bir tasarruftur.
İnsan, durumlarına bakarak kendilerine acıdığı veya vârisi olmayan yakınlarına yardımda bulunmak, dünyada hayırla anılarak ahirette ecir ve sevaba ermek ister. Yoksullara, zayıflara ve kimsesiz çocuklara malından bir pay ayırmayı ahiretle ilgili bir kazanç bilir.
İşte vasiyet, bu ve benzeri iyi duygu ve düşüncenin bir sonucu olarak yapılır.
Vasiyetin Çeşitleri
Vasiyet dört çeşittir:
Vacip Olan Vasiyet
Yanında bulunan emanetleri, bilinmeyen borçları sahiplerine vermek; zekât, hac, oruç fidyesi ve keffaret gibi ibadetle ilgili borçlarının ödenmesini vasiyet etmek vacibdir. Aksi takdirde borçlu olarak ahirete gitmiş olur.
Müstehab Olan Vasiyet
Varisi ve borcu olmayan kimsenin malının bir kısmını bir hayır cihetine vasiyet etmesi müstehabdır. Yani bu vasiyeti yapmak zorunlu değildir. Ancak bunu yapan kimse Allah katında mükâfat alır.
Mübah Olan Vasiyet
Yakınlarından ve yabancılardan zengin olanlara yapılan vasiyet, mübahtır. Yani böyle hâli vakti iyi olanlara vasiyet etmekte bir sakınca yoktur.
Mekruh Olan Vasiyet
Açıktan günah işleyenlere ve Allah’ın emirlerine karşı kayıtsız olanlara yapılan vasiyet, mekruhtur.
Varisleri fakir olan kimsenin vacib olan vasiyet dışında başka vasiyet yapmayıp malını varislerine bırakması daha iyidir.
Varisler zengin olur veya kendilerine düşecek miras onları başkalarına muhtaç etmeyecekse, bu takdirde vasiyet etmesi iyi olur ve ecir almasına vesile olur.
Peygamberimiz hasta olan Sa’d b. Ebî Vakkâs’ı (ra.) ziyarete gitmişti. Sa’d;
—Ey Allah’ın Resulü, malımın hepsini vasiyet etmek istiyorum, demişti. Peygamberimiz;
—Hayır, öyle yapma, buyurdu. Sa’d;
—Yarısını vasiyet edeyim, deyince, Peygamberimiz;
—Hayır, yarısını da yapma, buyurdu. Sa’d;
—Malımın üçte birini vasiyet edeyim, deyince, Peygamberimiz;
—Evet, üçte biri yeter, o da çoktur. Çünkü ey Sa’d, vârislerini zengin bırakman, halka ellerini açarak dilenecek derecede fakir bırakmandan hayırlıdır, buyurdu.
Hayır için yapılacak olan vasiyeti, ölümden sonraya bırakmayıp sağ iken yapmak daha faziletlidir. Çünkü bu vasiyetin varisler tarafından yerine getirilmesinden her zaman emin olunamaz. Ayrıca bir kimsenin kendisinin yapamadığı bir şeyi, başkasından istemesi de pek isabetli olmaz.
Peygamberimize,
—Hangi sadaka daha faziletlidir, diye sorulmuş, Peygamberimiz;
—Sağlığında, yoksulluktan korktuğun, zengin olmayı umduğun için cimri iken verdiğin sadaka, faziletlidir. Yoksa ihmal edip de can boğaza geldikten sonra, falana bu kadar, falancaya da şu kadar olsun’ demekte fayda yoktur. Zaten o mal onların olmuştur.”
Vasiyetin rüknü, diğer alışveriş sözleşmelerinde olduğu gibi icap ve kabuldür. İcap, “Şu malımın üçte birini şu hayra vasiyet ettim” veya “Şu malımı şu kimseye vasiyet ettim” veya “Benden sonra bıraktığım malın üçte biri falan şahsa verilsin” gibi açık sözlerdir.
Kabul de, “yapılan vasiyeti kabul ettim” demekten veya vasiyet edenin ölümünden sonra, kendisine vasiyet edilen kimsenin, onu kabul ettiğini gösterir malda bir harcamada bulunmasından ibarettir.
Ancak vasiyet, yoksullar, hac, camilerin ihtiyaçları gibi muayyen olmayan bir vasiyet ise bunda kabule ihtiyaç yoktur.
Vasiyet, sözle olabileceği gibi yazı ile de olur.
Vasiyetin Şartları
Vasiyet Edenle İlgili Olan Şartlar
- Vasiyet eden, bağış yapmaya ehil, yani akıllı ve ergen olmalıdır. Bu itibarla deli ile çocuğun vasiyeti caiz ve geçerli değ
- Vasiyet eden, isteyerek ve razı olarak vasiyet etmelidir.
Hata ile baskı altında ve şakadan yapılan vasiyet sahih değildir.
- Vasiyet eden hür olmalıdır.
- Vasiyet eden, bıraktığı malın tamamı ile ancak ödenecek şekilde borçlu olmamalıdır.
Bu takdirde borcunun ödenmesi vacib olduğundan, bağış kabilinden olan vasiyetine itibar edilmez.
Kendisine Vasiyet Edilen İle İlgili Şartlar
- Kendisine vasiyet edilen kimse, vasiyetin yapıldığı zamanda hayatta olmalıdır.
Ölüye yapılan vasiyet sahih değildir. Ancak doğumu beklenen çocuğa vasiyet edilebilir.
Kendisine vasiyet edilen kimse bilinen birisi olmalıdır.
Bir kimse, “malımın üçte birini Ahmed’e” veya “Hasan’a vasiyet ettim” dese veya mutlak olarak, “malımı birisine vasiyet ettim” dese, bu vasiyet sahih olmaz. Çünkü Ahmed ile Hasan’dan kimi kast ettiği bilinmemektedir.
- Kendisine vasiyet edilen kimse vasiyet edenin katili olmamalıdır. Katil olana vasiyette bulunmak sahih değil
- Kendisine vasiyet edilen kimse vasiyet edene varis olmamalıdır.
Ancak bundan başka varisi olmaz veya olur da onlar izin verirlerse bu vasiyet geçerli olur.
Peygamberimiz şöyle buyurmuştur:
“Muhakkak Allah, her hak sahibine (mirastan) hakkını vermiştir. Artık varis olana vasiyet yoktur.”
Bir başka hadisi şerifte de şöyle buyurmuştur:
“Varislerin izin vermesi hariç, varis olana vasiyet yoktur.”
Vasiyet Edilen Şey ile İlgili Şartlar
- Vasiyet edilen şey, mal ya da menfaat gibi başkasının mülkiyetine geçirilebilir türden olmalıdır.
- Vasiyet edilen, dinde değeri olan, yani kendisinden yararlanmak mübah olan mal olmalıdır.
İçki gibi dinde değeri olmayan şeyler vasiyet edilemez.
- Vasiyet edilen, başkasının malik olabileceği şey olmalıdır. İlerde doğacak olan davarı vasiyet etmek sahih değ
- Vasiyet edilen şey, vasiyet edenin mülkiyetinde olmalıdır. Başkasına ait olan malı vasiyet etmek sahih değ
- Vasiyet edilen şey meşru olmalı, günaha girmeye sebep olmamalıdır.
- Ölümünden sonra ağlamak üzere para ile tutulan kadınlar için üç gün yemek verilmesini,
- Evinde defnedilmesini,
- Cenaze namazını falancanın kıldırmasını,
- Şu çeşit ve renkte bir bez ile kefenlenmesini,
- Kabri üzerine kubbe yapılmasını,
- Mezarı başında Kur’an okuyacak hafızlara şu kadar para verilmesini,
- Evinde veya kabri başında Kur’an okunmasını, vasiyet etmek sahih değ81
Terikenin (Yani Ölenin bıraktığı malın) üçte birinden fazla olan vasiyet
Kişi ancak malının üçte birini vasiyet etmeye yetkilidir.
Malının üçte birini şartlarına uygun olarak vasiyet ettiği takdirde bu vasiyetin varisler tarafından yerine getirilmesi zorunludur. Aksi takdirde Allah katında sorumlu olurlar.
Ancak yapılan vasiyet, ölünün bıraktığı malın üçte birinden fazla olursa, varislerin bunu kabul etmeleri hâlinde yerine getirilir. Kabul etmemeleri hâlinde ise bıraktığı malın üçte birinden fazla olan miktar düşülerek malının üçte birini kapsayan vasiyet yerine getirilir.
Şayet varislerden bir kısmı kabul eder bir kısmı kabul etmezse, kabul edenlerin mirastaki paylarından düşülerek vasiyet yine yerine getirilir.
Haccın Vasiyet Edilmesi
Bir kimse kendisine farz olup da yapamadığı haccı yapmak üzere yerine birisinin bedel gönderilmesini vasiyet ettiğinde, bu vasiyeti varisleri tarafından yerine getirilir.