Nüzul, vahyin Allah katından indirilişini ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Nüzul sebebi ise ayet ve surelerin indirilme nedenlerini konu edinen bir açıklama yoludur. Kur’an ayetleri hemen her fırsatta vahyin Allah katından indirildiğini açıkça ifade eder ancak ayetlerin indiriliş nedenleri ya da yaşanan hangi olay sonrasında indiklerine yönelik açıklamalar yapmaz. Esasında bu da Kur’an’ın ilahi bir beyan olduğunun; zaman ve mekân üstü bir anlatıma sahip olduğunun delilidir. Kur’an’da kıssalarda bahsedilen nebi ve resuller ile kendilerinden örnek verilen kişiler dışında neredeyse hiçbir isim geçmez. Olayların yaşandığı yerlerin isimleri çoğu zaman verilmez. Olayları yaşayan kişilerden de neredeyse hiç söz edilmez. Bu durumun birçok hikmeti olduğu düşünülebilir. Her dönemi kapsayacak türden mesajlar içeren ayetlerde okuyucunun dikkatini yaşanan olaydan alınması gereken ders ve ibrete yönlendirmek, kişiler ve yaşanılan yerlerden çok örnekler ön plana çıkarılmak istenmiş olabilir. Dolayısıyla hangi ayetin hangi olay üzerine indiğine dair bilgilerin büyük kısmı rivayetlere dayanmakta, Kur’an’da bu konuda bir açıklama yapılmamaktadır. Açıkçası sure ve ayetlerin iniş nedenlerini bilmek çok gerekli değildir. Çünkü Kur’an, sadece kendi dönemi için değil insanlığın var olmaya devam edeceği bu dünya hayatındaki her dönem için geçerli ve gereklidir. Dolayısıyla belirli bir döneme indirgenmesi ya da sadece o dönemin koşulları ve olayları üzerinden değerlendirilmesi mümkün değildir.
Kur’an ayetlerinde bazen o şeyin yasaklanma nedenine dair açıklamalar yapıldığı ya da peygamberimize sorulan birtakım sorular üzerine o soruların cevaplarının verildiği türden örnekler görülebilir. Ancak bunların hiçbirinde yasağın oluşması için yaşanan olaylardan ve soruyu soran kişilerin kimler olduklarından söz edilmez. Kur’an tek seferde inmediği ve yıllara yayılan bir iniş süreci olduğu için şüphesiz vahiy sürecinde yaşanan birtakım olaylar bazı ayet ve surelerin iniş nedenine sebep teşkil edebilir ancak bunların ne oldukları Allah tarafından açıklanmadıkça nedenlerinden emin olmak mümkün değildir. Dolayısıyla nüzulün sebebinden çok, nüzulün kendisi ile ilgilenmek ve alınması gereken derse, çıkarılması gereken sonuca odaklanmak gerekir.
Kur’an’ın temel amaç ve hedefi tarihin bir dönemine ışık tutarak insanlara o dönem, yaşanan olaylar ve olayları yaşayanlar hakkında bilgilendirmek değildir. Kur’an’da peygamberlerin kıssaları da tarih bilgisi olsun diye verilmemektedir. Kur’an, insanlar için doğru yol rehberi ve karanlıkları aydınlatan ilahi bir ışıktır. İnsanı ve hayatı baştan aşağıya inşa eden, hastalıklarını ve aksaklıklarını onaran, onlara bir anlamda hayat veren ilahi bir reçete gibidir. Dolayısıyla Allah’ın ayetlerinin amaçsız ve sebepsiz indirildiğini düşünmek söz konusu bile değildir. Ancak Allah bildirmedikçe bu sebepleri bilmek veya onlar üzerine kurgudan öteye gitmeyecek iddialar üretmek doğru değildir.
Kur’an surelerinin ve ayetlerinin iniş sıraları ile indikleri yerler hakkındaki bilgiler de kendi içinde farklı sıralamalar içeren rivayetlere dayalıdır. Kur’an’ın klasik kitaplardaki gibi başlangıç, gelişme ve sonuç türünden bir düzeni bulunmadığı için iniş sırası kabullerine göre yapılan düzenlemelerin, Kur’an’ın vahiy sürecini daha iyi kavramamıza ya da Kur’an’ı daha iyi anlamamıza yönelik bir katkısı bulunmamaktadır. Buna rağmen elimizde yaygın olarak bulunan Fatiha ile başlayıp Nâs Suresi ile biten nüshaların mevcut sıralamalarının Kur’an’ın Allah tarafından korunmuş olduğunu gösteren matematiksel mucizelerle uyumlu olduğu görülmektedir. Ancak hangi sıralama olursa olsun Kur’an’ın anlaşılması açısından bir şey değişmeyeceği, Kur’an ayetlerinin doğrudan ve dolaylı olarak birbirleri ile ilişki içinde olduğu, bir anlamda birbirlerini açıklayıp tamamladıkları göz ardı edilmemelidir.
Emre Dorman